Γιώργος Βουδικλάρης*
Δίνω ευκαιρία στην περίπτωση Αρτώ να αρθρώσει τις σκέψεις του. Ετσι φαντάζομαι τον διαμεσολαβητικό μου ρόλο. Αυτό είναι ο ηθοποιός: ένα περίεργο πλάσμα που αυτοδιαπλάθεται για να διηγηθεί μια ιστορία.
Στην παράσταση «Κόκκαλο», ο Γεράσιμος Γεννατάς υποδύεται τον Αντονέν Αρτώ, μια κομβική φυσιογνωμία του θεάτρου που πίστευε πως η θεατρική πράξη έπρεπε να είναι μια στιγμή μοναδική, επικίνδυνη και ανεπανάληπτη για θεατές και συμμετέχοντες.
Η συζήτησή μας έλαβε χώρα στο ιστορικό υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, ίσως –ποιος ξέρει– στις θέσεις όπου ο Κάρολος Κουν καθόταν και παρακολουθούσε την πρόβα.
Με τόσες σκιές μεγάλων φυσιογνωμιών γύρω μας, με τόση Ιστορία να μας περιβάλλει, δεν γινόταν παρά η κουβέντα μας να πάρει τροπή απρόσμενη: για την πορεία του θεάτρου, της τέχνης, αλλά και του κόσμου γύρω μας. Αναζωογονητικό να ανακαλύπτει κανείς έναν καλλιτέχνη που εξακολουθεί να οργίζεται βαθιά με το άδικο και το ευτελές.
● Το «Κόκκαλο» είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Ο Αρτώ είναι μια βαρύνουσα φυσιογνωμία του παγκόσμιου θεάτρου και μας τον συστήνεις από την αρχή.
Πρωτίστως οι συστάσεις γίνονται από την Ιόλη Ανδρεάδη και τον Αρη Ασπρούλη. Ο τρόπος που έχουν σκύψει πάνω από το θέμα είναι πολύ ουσιαστικός. Εγώ δίνω τη σωματική υπόσταση επί σκηνής. Από την άλλη, το θέατρο δεν μπορεί –δεν χρειάζεται να το κάνει– να παρουσιάζει την οποιαδήποτε πραγματικότητα. Δεν θέλω να πω τη λέξη ρεαλισμός, αλλά μια σκηνική πραγματικότητα δεν είναι πραγματικότητα.
Είναι μια σκηνική κατασκευή που μεταχειρίζεται άλλα εργαλεία. Δεν χρειάζονται κι άλλα «πράγματα» στη ζωή μας. Ο δικός μας Αρτώ δεν είναι αυτός που θα βλέπαμε σε μια ταινία. Βλέπεις μια σκηνική αποτύπωση αυτής της περίπτωσης.
● Υπάρχει ο Αρτώ ως πρόσωπο, υπάρχει και αυτό που πρέσβευε σχετικά με το θέατρο. Ποιο ερμηνεύεις εσύ στη σκηνή;
Κατ’ αρχάς, τα όρια του ανθρώπου και του καλλιτέχνη Αρτώ ήταν πολύ συγκεχυμένα. Η ώσμωση ήταν πολύ δυναμική, είχε ποτιστεί το ένα από το άλλο. Αυτά τα πολύ ιδιαίτερα –να τα χαρακτηρίσω προβλήματα;– τα οποία τον συνόδευαν σε όλη του τη ζωή, είχαν καταστήσει το σώμα και το πνεύμα του ευάλωτα.
Η σκηνική αποτύπωση δεν μπορεί παρά να είναι μια αφήγηση: με τον λόγο, το σώμα, τη σκέψη, τη φαντασία μου, προσπαθώ να αφηγηθώ περιστατικά, λεπτομέρειες, σκέψεις, ιδεοληψίες, ηθικές αρχές και πιστεύω του Αρτώ. Ναι, δεν ξέρω ποια λέξη να χρησιμοποιήσω: είμαι ο Αρτώ ή τον υποδύομαι; Δίνω ευκαιρία στην περίπτωση Αρτώ να αρθρώσει τις σκέψεις του. Ετσι φαντάζομαι τον διαμεσολαβητικό μου ρόλο. Αυτό είναι ο ηθοποιός: ένα περίεργο πλάσμα που αυτοδιαπλάθεται για να διηγηθεί μια ιστορία.
● Τελευταία παρακολουθώντας τις τοποθετήσεις σου, διαισθάνομαι μια οργή απέναντι σε όσα συμβαίνουν, την οποία και δεν διστάζεις να διατυπώσεις.
Η οργή μου διατυπώνεται πολύ πιο ήπια απ’ ό,τι μερικά χρόνια πριν, παρότι αυτά που συμβαίνουν είναι πιο δύσκολα, πιο απάνθρωπα. Δεν είναι ζωή για ανθρώπινα πλάσματα αυτή. Μας ντροπιάζει ως υπάρξεις. Δεν γίνεται ύστερα από 3.000 χρόνια πολιτισμού να μην έχουμε λίγες στιγμές ησυχίας, γαλήνης, χαράς.
Τι θα γίνει σε δύο-τρία χρόνια; Θα πέφτουν οι κατάρες του Φαραώ από τον ουρανό; Είναι μια ιστορία που ξεκίνησε λίγο πριν τελειώσει ο ταλαίπωρος 20ός αιώνας –όπου όλοι είχαμε άλλες ελπίδες– με την επέλαση αυτού του τελευταίου μετασχηματισμού του καπιταλισμού, του απάνθρωπου, ανθρωποφάγου νεοφιλελευθερισμού που δεν καταλαβαίνει τίποτα. Εχει γίνει το χρήμα ένα alien.
Εχει αναχθεί στην αδιαφιλονίκητη, υπέρτατη ηθική αξία. Δεν υπάρχουν άνθρωποι, κοινωνίες, θρησκεία, πατρίδα. Υπάρχει μόνο χρήμα. Ας θυμηθούμε τα σοσιαλδημοκρατικά κράτη το 1975: δεν θα τα ξαναδούμε ποτέ – τουλάχιστον εμείς όσο θα ζούμε. Οι εταιρείες είναι πάνω από τα κράτη. Ολο το μιντιακό σύστημα, οι μεγάλοι έγκριτοι δημοσιογράφοι λένε: Δεν πρέπει να κερδίζουν οι εταιρείες;
Είναι επιχείρημα αυτό; Και οι άνθρωποι δεν πρέπει να ζήσουν; Εχουμε φτάσει σε μια νέου τύπου φεουδαρχία. Αυτό είναι ένα θέμα, μωρέ Γιώργο. Γιατί φαίνεται ότι οι άνθρωποι το στηρίζουν αυτό. Καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχει δημοκρατία; Μάλλον όχι. Οι άνθρωποι ενημερώνονται από την τηλεόραση, δηλαδή βλέπουν επιχειρήσεις που ανήκουν σε δισεκατομμυριούχους να τους λένε για τη ζωή τους. Πώς γίνεται να σου πει αλήθεια αυτός ο άνθρωπος; Αφού δεν είναι η δουλειά του αυτή.
Φωτ.: Κική Παπαδοπούλου
● Χωρίς να θέλω να δικαιολογήσω τους ανθρώπους, υπήρξε η τρομερή ΤΙΝΑ (There Is No Alternative). Δόθηκε η εικόνα ότι δεν υπάρχει άλλη διέξοδος.
Εγώ θέλω να τους δικαιολογήσω! Προσπαθήσανε, Γιώργο μου, και είδανε ότι δεν γινόταν τίποτα. Οι άνθρωποι που ήταν στο Σύνταγμα και μουντζώνανε, τι καταφέρανε; Να πληρώνουν 80% φόρους χωρίς να έχουν καμία ανταπόδοση από το κράτος. Φάγανε πέντε μνημόνια, θα δουλεύουν επί πέντε ζωές ως σκλάβοι για να ξεχρεώσουν τις τράπεζες, και συνεχίζουμε να δανειζόμαστε.
Το μεγαλύτερο κέρδος αυτού του υβριδικού κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικού συστήματος είναι ότι ξεπάστρεψε, καθάρισε, αποψίλωσε αυτό που λέμε ιδεολογία. Δεν υπάρχει κάποιος -ισμός στον οποίο να πιστεύουμε. Και ο ανθρωπισμός πού είναι; Πού είναι ο άνθρωπος; Εδώ κινδυνέψαμε να αφανιστούμε ως είδος και οι φαρμακευτικές εταιρείες λένε: Οχι, εμείς θα βγάλουμε λεφτά από την πατέντα του εμβολίου! Και ο πολιτισμένος κόσμος δεν είπε ότι θα είναι δωρεάν για όλους. Δεν μπορούμε να μιλάμε για πολιτισμό, είναι ανήθικο.
● Μου είχες πει σε προηγούμενη συζήτησή μας ότι διακρίνεις τον εχθρό σου σε ένα τραγούδι σκυλάδικο…
«Πρέπει να κοιτάξω λίγο και τον εαυτό μου, πάνω απ’ όλα βάζω τον εγωισμό μου». Ο Αρτώ έζησε μια εποχή που οι άνθρωποι πίστεψαν ότι θα αλλάξουν τον κόσμο. Και πραγματικά πήγε προς τα εκεί. Αρα βλέπουμε πόσο ισχυρό είναι το άλλο στρατόπεδο, η μεριά που θέλει τους ανθρώπους διαχωρισμένους, μέσα σε προβλήματα, ούτως ώστε αυτοί να κερδίζουν πλούτο, δόξα, εξουσία. Τι θα πει πολιτισμός; Είναι η δυνατότητα να ζήσουν οι άνθρωποι μαζί. Τα τελευταία 50 χρόνια γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Τα τραγούδια ήταν αλλιώς τότε που οι άνθρωποι πίστευαν ότι κάτι θα αλλάξουμε.
Η Ελλάδα ήταν η χώρα που κατ’ εξοχήν μελοποιούνταν η ποίηση. Και οι μεγάλοι στιχουργοί είχαν φτάσει σε επίπεδο ποιητών. Σήμερα οι ποιητές έχουν φοβηθεί και έχουν κρυφτεί. Εχουμε φτάσει σ’ αυτή την ντροπή. Δεν μπορείς να ακούσεις σκυλάδικο. Τα λόγια είναι τρομακτικά. Αν ακούσεις δέκα στη σειρά και καταλάβεις τι λένε, θα πας σε μια τρύπα να κρυφτείς.
Ποιος μελοποιεί ποίηση σήμερα; Ποια είναι η ιδεολογία η οποία προάγει τη δυνατότητά μας να ζήσουμε μαζί στους δρόμους της Αθήνας, αυτής της πολιτισμένης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας; Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν άγρια σκυλιά. Ακούς άναρθρες κραυγές, βρίζονται σε απάνθρωπο επίπεδο. Σε πέντε χρόνια τι θα γίνεται;
Φωτ.: Κική Παπαδοπούλου
● Σε πρωτοείδα στο θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή. Ποιοι άλλοι σταθμοί υπάρχουν στην πορεία σου;
Πριν από τη θητεία μου στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, είχα δουλέψει πολλά χρόνια με τη Λυδία Κονιόρδου. Κάναμε πολλές δουλειές, κυρίως εκτός Αθηνών. Στο Θεσσαλικό, στην Πάτρα, στον Βόλο. Υπήρξε ο Σταύρος Ντουφεξής. Είχα την τύχη να βρεθώ με ανθρώπους που υπηρετούσαν το θέατρο από αυτή την πλευρά. Οπότε και η μετέπειτα παρουσία μου στον Λευτέρη ήρθε κάπως από μόνη της. Επειδή εκτιθέμεθα, αφήνουμε ένα δημόσιο, ένα κοινωνικό αποτύπωμα.
Αρα το θέμα είναι πώς τοποθετούμε τον εαυτό μας κάθε φορά σε δημόσια θέα. Τι είναι το θέατρο; Εγώ δεν μπορώ να απαντήσω, κανείς δεν απάντησε μάλλον. Δεν ξέρω αν υπάρχει ανάγκη απάντησης. Ο Αρτώ ήταν ένα πυροτέχνημα που εξερράγη, που κάηκε. Για ποιο λόγο κάηκε; Το θέατρο είναι ένα από εκείνα τα οχυρά που αντιστέκονται και παλεύουν, αγωνίζονται με όπλο τους την ομορφιά, τα σώματα, τις σκέψεις, τη φαντασία των ηθοποιών και όλων όσοι εμπλέκονται. Αμα γελάσουμε κιόλας, μια χαρά. Και τι θα γίνει άμα γελάσουμε; Οταν πάμε στα σκυλάδικα, να γελάσουμε πάμε;
● Εκτός από θέατρο κάνεις και τηλεόραση, η οποία δίνει άλλου είδους αναγνωρισιμότητα. Πώς το διαχειρίζεται αυτό ένας άνθρωπος που έρχεται από το θέατρο;
Η τηλεόραση πλέον είναι μονόδρομος: αν δεν υπάρχεις στην τηλεόραση, δεν υπάρχεις. Ολοένα και περισσότερο το θεατρικό κοινό συρρικνώνεται. Εσύ πώς το βλέπεις; Είσαι πιο πολύ από εμένα στο θέατρο.
● Απλώς εγώ κάθε μέρα είμαι σε ένα άλλο θέατρο, εσύ συνήθως είσαι στο ίδιο.
Ρε Γιώργο, είμαι πεπεισμένος ότι το θεατρικό κοινό συρρικνώνεται. Απομακρύνεται ο κόσμος από αυτή την τέχνη. Ας αναρωτηθούμε γιατί. Δεν είναι αρκετά γοητευτικό;
● Βοήθησε και η πανδημία.
Βοήθησε. Αλλά γιατί συρρέουν κατά χιλιάδες σε έναν τραγουδιστή; Το σκυλάδικο δεν είναι λαϊκό τραγούδι, είναι ένα ανέντιμο και ανήθικο προϊόν που κάνει μια πολύ συγκεκριμένη δουλειά: να μεγαλώνει τον εγωισμό και τη μοναξιά, δίνοντάς σου μια ψεύτικη ταυτότητα. Οπως κάνουν όλες οι ομαδοποιήσεις. Εκεί γιατί συρρέει λοιπόν ο κόσμος; Και γιατί πριμοδοτείται αυτό;
Ο κόσμος δεν θέλει να πάει στο θέατρο. Το αντιμετωπίζει ως κάτι βαρύ και πηγαίνει μόνο στα πολύ ελαφρά θεάματα: να διασκεδάσουμε. Αυτό το δηλητήριο της δημοσιογραφίας: «Να γελάσουμε, βρε αδερφέ, τόσα προβλήματα έχουμε». Ποιος μας απαγορεύει να γελάσουμε σκεπτόμενοι; Οπότε γιατί το θέατρο χάνει θεατές; Και μάλιστα είναι πολύ διάχυτο: «Ελα, μωρέ. εγώ δεν πάω στο θέατρο». «Εγώ δεν έχω πάει ποτέ», λέει ο άλλος.
● Το καμαρώνει κιόλας!
Αρα πρέπει εμείς να γίνουμε πιο ελκυστικοί, γοητευτικοί, θεαματικοί, εκπληκτικοί, απρόσμενοι. Να πείσουμε τους ανθρώπους ότι μιλάμε για τη ζωή τους. Από την άλλη, πρέπει να επιβιώσουμε, δηλαδή πρέπει να έρθουν άνθρωποι στο ταμείο. Ο θεατής δεν θέλει να δώσει 15 ευρώ, θεωρεί ότι είναι πολλά για να δει τρεις ανθρώπους να παίζουν ζωντανά μπροστά του.
Ενώ τα χαλάει πολύ πιο εύκολα για οτιδήποτε άλλο. Για να πάρει έξι σουβλάκια και πατάτες. Το θέατρο είναι μια ποιητική, κοινωνική πράξη αντίστασης με σκοπό να προάγει τον πολιτισμό. Δεν είναι περίπλοκη η ποίηση. Απευθύνεται στον χτύπο της καρδιάς σου. Δεν θέλει από σένα τίποτα. Να κάτσεις ήσυχος και γαλήνιος να την απολαύσεις. Αυτό είναι που μας λείπει.
*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής
«Κόκκαλο» στο Θέατρο Τέχνης-Υπόγειο (Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα)
Σκηνοθεσία: Ιόλη Ανδρεάδη Κείμενο: Ιόλη Ανδρεάδη & Αρης Ασπρούλης
Σκηνογραφία: Δήμητρα Λιάκουρα
Ενδυματολόγος: Κωνσταντίνος Κασπίρης
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Παλαμιώτης
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Κατασκευές: Γιάννης Νίτσος Στον ρόλο του Αντονέν Αρτώ ο Γεράσιμος Γεννατάς. Ζωντανά επί σκηνής ο μουσικός περφόρμερ Γιώργος Παλαμιώτης.
Πληροφορίες και εισιτήρια: ΚΟΚΚΑΛΟ Εισιτήρια online! Viva.gr