Table of Contents
Η Ομάδα ΘΕΑΜΑ είναι από τις ελάχιστες επαγγελματικές συμπεριληπτικές ομάδες θεάτρου και η πρώτη που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το 2010. Είναι και η μόνη που φέτος παρουσιάζει καθολικά προσβάσιμη θεατρική παράσταση!
Πρόκειται για το έργο «Τρωάδες» του Ζαν-Πολ Σαρτρ, σε σκηνοθεσία Βασίλη Οικονόμου και Σοφίας Σταυρακάκη (είναι υπεύθυνη και της κινησιολογίας της παράστασης), με τη συμμετοχή της κορυφαίας ερμηνεύτριας της λαϊκής προφορικής παράδοσης Γιώτας Βέη, καθώς κι έναν μεγάλο αριθμό σημαντικών ηθοποιών, αναπήρων και μη.
Σημαντική είναι και η συνδρομή της Εμμανουέλας Πατηνιωτάκη, η οποία έχει αναλάβει την ακουστική περιγραφή για άτομα τυφλά και με μειωμένη όραση, καθώς και τους υπέρτιτλους (ελληνικά και αγγλικά) για κωφά και βαρήκοα άτομα. Τη διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) για κωφά και βαρήκοα άτομα έχουν αναλάβει οι Θεοδώρα Τσαποΐτη και Ανδρονίκη Ξανθοπούλου.
Ολα τα παραπάνω μπορεί να ακούγονται πολλά και λεπτομερειακά, ωστόσο αυτό ακριβώς σημαίνει το να είναι μια παράσταση καθολικά προσβάσιμη. Δεν είναι μόνο το να υπάρχει τρόπος πρόσβασης σε παραπληγικά ή τετραπληγικά άτομα στον χώρο (ως θεατές ή συντελεστές) αλλά και όλα τα παραπάνω. Η συγκεκριμένη ομάδα μάλιστα έχει κατορθώσει -ακριβώς γιατί το έχει ως στόχο- να φέρουν η ακουστική περιγραφή και οι υπέρτιτλοι καλλιτεχνικές αξιώσεις. Να έχουν δηλαδή οι υπηρεσίες αυτές καλλιτεχνική ταυτότητα. «Δεν είναι εργαλείο αλλά είναι ενσωματωμένα καλλιτεχνικά στην παράσταση» μας λέει ο συν-σκηνοθέτης Βασίλης Οικονόμου, που είναι και από τους πρωτεργάτες της ομάδας.
Η αρχική έμπνευση
Ο ίδιος ξεκίνησε το ΘΕΑΜΑ το 2010, μαζί με ελάχιστους ακόμη. «Είμαι και εγώ ανάπηρος, με εμφανή αναπηρία στο χέρι και δεν βλέπω από το ένα μου μάτι – κάτι που δεν φαίνεται καθώς έχει γίνει πλαστική» μας εξηγεί ο κ. Οικονόμου. Ο ίδιος τελείωσε το Αρχαιολογικό και συνέχισε με σπουδές θεάτρου, μεταπτυχιακές σπουδές στο αρχαίο δράμα και με ειδική εκπαίδευση στη διδασκαλία θεάτρου σε άτομα στο φάσμα του αυτισμού και με σύνδρομο Down στο Τορίνο και τη Μόσχα.
Συνομιλήσαμε μαζί του, καθώς και με τους περισσότερους από τους συντελεστές της παράστασης μετά την πρόβα τους. Αυτό που παρακολουθήσαμε ήταν συγκλονιστικό, μας συνεπήρε από το πρώτο λεπτό… Ωστόσο, γρήγορα καταλάβαμε πως άλλο είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που είδαμε επί σκηνής και άλλο – ολόκληρο θέμα- είναι τι φέρει αυτό το αποτέλεσμα από πίσω: ως προσπάθεια, αγώνα, διεκδικήσεις. Συνεχείς και αμείωτης έντασης.
Καταρχάς η ομάδα ΘΕΑΜΑ (ΘΕατρο Ατόμων Με Αναπηρία) αποτελεί το πρώτο επαγγελματικό θέατρο στην Ελλάδα που αποτελείται από ανάπηρους και μη ηθοποιούς (σ.σ. η έκφραση «άτομα με αναπηρία» δεν είναι η σωστή. Ούτε φυσικά το «άτομα με ειδικές ανάγκες» που χρησιμοποιείται ακόμη στις δημόσιες υπηρεσίες!). Μαζί με την επίσης συμπεριληπτική ομάδα χορού ΕΞΙΣ δημιούργησε το εργαστήρι συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στο θέατρο και τον χορό, το ΙΣΟΝ (http://www.ison.com.gr, Μελενίκου 33, Γκάζι-Βοτανικός). «Ολοι εμείς αγωνιζόμαστε για την καθολική προσβασιμότητα, με κύριο στόχο τη συμπερίληψη κι ενσωμάτωση των ανάπηρων ηθοποιών στον επαγγελματικό χώρο.
Εχουμε ήδη πετύχει να είμαστε μέλη του ΣΕΗ ως ανάπηροι καλλιτέχνες και πρόκειται να αλλάξουμε και το καταστατικό μας ώστε να λεγόμαστε συμπεριληπτικό ή ενταξιακό θέατρο και όχι θέατρο ατόμων με αναπηρία. Η ομάδα φυσικά έχει και μη ανάπηρα άτομα. Δεν θέλουμε την γκετοποίηση» μας λέει ο Πάνος Ζουρνατζίδης, ηθοποιός ο ίδιος και διδάσκων στα εργαστήρια του θεάτρου.
Ο ίδιος κρατά τον ρόλο του Ταλθύβιου στην παράσταση, του αγγελιαφόρου που φέρνει τα κακά μαντάτα στην Εκάβη. «Ο Ταλθύβιος δεν μπορεί να παραμείνει ουδέτερος στα όσα συμβαίνουν» μας λέει. «Σε αυτό ταυτίζομαι μαζί του, καθώς πιστεύω αυτό που ακούγεται στο έργο πως “μια ελεύθερη καρδιά δεν μπορεί να δεχτεί τη δυστυχία”…». Ο ίδιος είναι ηθοποιός εδώ και 20 χρόνια. Εξαιτίας ενός ατυχήματος βρίσκεται σε αμαξίδιο τα τελευταία 21: «Δεν το λέω ατύχημα εγώ, αλλά ευτύχημα. Γιατί με έφερε κοντά σε αυτό που πραγματικά θέλω να κάνω και είναι η υποκριτική και η διδασκαλία θεάτρου. Εως τότε ήμουν εργοθεραπευτής και ασχολιόμουν με την αναπηρία.
Κατάλαβα όμως ότι η εκπαίδευση που είχα λάβει ήταν ιατροκεντρική. Δηλαδή πολύ μακριά από την αλήθεια. Οταν το έκανα δεν το είχα αποκρυσταλλωμένο. Ξέρεις τι λέγαμε ως εργοθεραπευτές τη δεκαετία του ’90 στους παραπληγικούς; “Να φοράτε φαρδιά ρούχα για να κινείστε άνετα!”. Να μην μπορεί δηλαδή ο άλλος να φορέσει παντελόνι ή ό,τι του αρέσει! Γιατί να μην μπορείς να νιώθεις καλοντυμένος και ως ανάπηρος;
Το ίδιο ισχύει σε ένα ποσοστό έως σήμερα. Και όχι μόνο για τους αναπήρους, αλλά και για όσους έχουν περισσότερα από το “κανονικό” ή λιγότερα κιλά – και εκεί υπάρχει μια κοινωνική πίεση να ντύνονται “κατάλληλα”. Η “καταλληλότητα” που επιβάλλεται, έστω και ασυνείδητα, είναι απαράδεκτη. Πέρα από κάθε δημοκρατική και ανθρωπιστική έννοια. Και αισθητική, μη σου πω…
Το πιο δύσκολο για μένα δεν ήταν η αναπηρία. Το πιο δύσκολο ήταν η αλλαγή οπτικής: από ένα άτομο με ένα κάποιο μπόι, ξαφνικά, όντας στο αμαξίδιο, έβλεπα τους ανθρώπους από τη μέση και κάτω. Οχι στα μάτια. Ελάχιστοι κατεβαίνουν στο επίπεδό σου σαν μιλάτε. Αυτό το λέω και μεταφορικά και ουσιαστικά, καθώς η αλλαγή οπτικής είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα να συμβεί. Και από τον ανάπηρο και από τον μη ανάπηρο, ο ένας προς τον άλλο και οι δύο προς τον εαυτό τους» εξηγεί ο Πάνος Ζουρνατζίδης, που είναι στο ΘΕΑΜΑ από την πρώτη τους χρονιά.
«Μεγάλη λέξη η “αλλαγή”»
«Για την όποια αλλαγή ή μετακίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση (γιατί η αλλαγή είναι βαριά λέξη), το πρώτο βήμα είναι η εκπαίδευση. Και συγκεκριμένα η συν-εκπαίδευση» μας λέει ο Βασίλης Οικονόμου. «Ειδικά όταν μιλάμε για επαγγελματίες. Για μας ο κύριος στόχος είναι ο καλλιτεχνικός. Αυτό το λέω γιατί δεν εννοείται. Οταν, για παράδειγμα, έδωσα εξετάσεις το 2004 στο υπουργείο για ηθοποιός, δεν ήξερα καν ότι υπήρχε όρος “αρτιμέλειας”! Θυμάμαι πως επειδή ήμουν πολύ καλός, όπως μου είπε η επιτροπή, έπρεπε να με βάλουν στη Σχολή ως “εξαιρετικό ταλέντο” για να μπω ως εξαίρεση. Αυτά άλλαξαν το 2017 με νόμο, αλλά μετά από αγώνες».
Ολοι θυμόμαστε το τι είχε συμβεί επί Λιβαθινού στο Εθνικό Θέατρο και τα σχόλιά του για τους αναπήρους. Μάλιστα τότε ο καλλιτεχνικός χώρος είχε διχαστεί και για ακόμα μία φορά είχαν ακουστεί κατηγορίες για πολιτικές σκοπιμότητες από πλευράς της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών. Ακριβώς δηλαδή το ίδιο όπως και τώρα και την αντίδραση καλλιτεχνών και κοινού για την αποφυλάκιση Λιγνάδη… Εν τέλει ο κ. Λιβαθινός κατήργησε τον όρο της αρτιμέλειας για το Εθνικό Θέατρο. Τι γίνεται όμως στην πράξη;
«Ο καλλιτεχνικός χώρος δρα με όρους κανονικότητας ως επί το πλείστον και στην εκπαίδευση και επί σκηνής. Και για τους ηθοποιούς και για τους θεατές. Η συμπερίληψη και η προσβασιμότητα δεν έχουν γίνει πράξη ακόμη» μας απαντά ο κ. Οικονόμου. «Ακόμα έως σήμερα οι περισσότερες παραστάσεις είναι προσβάσιμες μόνο συγκεκριμένες μέρες.
Ελάχιστα είναι τα θέατρα με δομές και λογική προσβασιμότητας». Ακόμη και το δικό τους θέατρο, το ΙΣΟΝ, δεν μπορεί να έχει ράμπα μπροστά. Προφανώς και έχει, αλλά το θέμα είναι ανοιχτό και ακόμη γίνονται συζητήσεις με τον Δήμο Αθηναίων, καθώς δεν τους το επιτρέπουν. «Μας λένε πως επειδή το πεζοδρόμιο έχει ράμπες για αναπήρους αρκεί. Αλλά το πεζοδρόμιο ούτε έχει και αν είχε, έχει πάνω του σκαλιά και δέντρα και είναι αδύνατον να κινηθεί αμαξίδιο. Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με τον νόμο, όλοι οι χώροι συνάθροισης πρέπει να έχουν ράμπα για αμαξίδια!» μας εξηγεί.
Οταν ήρθε η απόρριψη
Πέρα από τα πρακτικά ζητήματα, στο φως, με αφορμή τη συγκεκριμένη παράσταση, έρχονται και τα καλλιτεχνικά: «Κάναμε πρόταση στην κ. Ευαγγελάτου τις “Τρωάδες” για το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου. Μας απέρριψε. Αλλά όταν τη ρώτησαν στο εξωτερικό οι δημοσιογράφοι αν έχει το Φεστιβάλ συμπεριληπτικό θέατρο, απάντησε πως έχει την ομάδα ΘΕΑΜΑ! Και μία εβδομάδα πριν μας είχε απορρίψει» συνεχίζει ο κ. Οικονόμου.
«Δεν μας ενδιαφέρει η απόρριψη, αλλά ο τρόπος. Για να καταλάβετε, το 2016 έγινε δεκτή η πρότασή μας και ανεβάσαμε “Πέρσες” στο Φεστιβάλ. Οταν καταθέσαμε την πρόταση, με πήρε προσωπικά ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, με τον οποίο δεν γνωριζόμασταν, και ζήτησε να δει πρόβα της παράστασης. Και ήρθε για να δει και να αποφασίσει. Ποιος το κάνει αυτό; Κανείς! Φεύγοντας, θυμάμαι, γύρισε και μας είπε πως “δεν μπορώ να σας απαντήσω τώρα, αλλά θα σας πω πως μπορείτε να μπείτε στο Φεστιβάλ γιατί έχετε καλλιτεχνική αρτιότητα”.
Αυτό ήταν το σημαντικό για μας. Και να μη γινόταν δεκτή η πρόταση, την ίδια χαρά θα είχαμε γιατί μας έκρινε με τα ίδια κριτήρια με όλους. Αυτό είναι πολύ σοβαρό και θα το τονίσω: Ως ανάπηρος ηθοποιός έχω δικαίωμα να είμαι και κακός ηθοποιός! Αυτό το λέω γιατί οι ανάπηροι σε μια κοινωνία πρέπει να αποδεικνύουν ότι είναι καλοί για να έχουν το δικαίωμα της πρόσβασης. Αλλά όχι! Δεν είναι και δεν πρέπει να είναι πλέον έτσι. Οπως όλοι, έτσι και εμείς έχουμε το δικαίωμα να είμαστε κακοί στη δουλειά μας. Δεν είναι δυνατόν να κρινόμαστε διαφορετικά -ούτε υπέρ ούτε κατά- ώστε να ισχύει η προσβασιμότητα και η συμπεριληπτικότητα».
Ολα τα παραπάνω «δένουν» απίστευτα με την παράσταση «Τρωάδες» που ανεβάζει η ομάδα: πρόκειται για την απαξίωση του ανθρώπινου είδους μέσα από τον βασανισμό αυτών που κουβαλάνε το κοινωνικό στίγμα. Στην παράσταση είναι οι γυναίκες. «Αλλά γυναίκες μάχιμες!» εξηγεί η συν-σκηνοθέτρια Σοφία Σταυρακάκη.
«Ακόμα και την Εκάβη μάχιμη την εμφανίζει ο Σαρτρ και όχι μια γυναίκα που αποδέχεται στωικά τη μοίρα της». «Ο λόγος στο έργο είναι βαθιά πολιτικός όχι μόνο για τους ήρωες αλλά και για τους θεατές, καθώς και αυτοί είναι υποψήφια θύματα!» καταλήγει ο Β. Οικονόμου… Και πόσο έντονα το ζούμε αυτό τις τελευταίες μέρες, όλο και περισσότερο κάθε μέρα.
📌 ΙNFΟ: Η πρεμιέρα του έργου είναι αύριο Πέμπτη, στις 21.30, στο Θέατρο Πέτρας (Πετρούπολη). Η παράσταση έπειτα θα περιοδεύσει: 25/7 στο Φεστιβάλ Ρεματιάς (Χαλάνδρι), 31/8 στο Ξυλόκαστρο και 7/9 στον Αγ. Δημήτριο Αττικής. Προπώληση στο www.viva.gr. Οι χρήστες/χρήστριες αναπηρικών αμαξιδίων για να κλείσουν τα εισιτήριά τους παρακαλούνται να επικοινωνήσουν στο τηλ. 6939308409 προς διευκόλυνσή τους. Παίζουν οι: Α. Μακρή, Π. Ζουρνατζίδης, Σ. Σταυρακάκη, Χρ. Τούμπα, Μ. Τριανταφυλλάκης, Ε. Δρίβα, Φ. Κολιοπούλου, Μ. Ταμπούκας. Χορός: Γ. Βέη, Α. Αβραάμ, Γ. Ευσταθίου, Hannah el haj Omar, Ο. Νικολαΐδου, Μ. Δερεμπέ, Β. Κυριακοπούλου, Ε. Τούμπα. Σκηνογράφος-Κοστούμια: Θ. Καρλάφτη. Πρωτότυπη μουσική: Η. Κουρτπαρασίδης. Η παράσταση εντάσσεται στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής εκστρατείας «W.A.N.T.» (www.weallneedtheatre.eu) για την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη στα θέατρα. Περισσότερα για την Ομάδα ΘΕΑΜΑ στο http://www.theamatheater.gr