κεντρική φωτό:
Η Τετράς του Πειραιά στα μέσα του 1930. Ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι όρθιος αριστερά, κάτω αριστερά είναι ο Στράτος Παγιουμτζής, δίπλα του ο Γιώργος Μπάτης και όρθιος δεξιά ο Ανέστος Δελιάς
Φωτ:Free Art License 1.3
Στελλίνα Μαργαριτίδου
Μια συζήτηση με τη Μαρία Κωνσταντινίδου με αφορμή το βιβλίο της με τίτλο «Κοινωνιολογική Ιστορία του Ρεμπέτικου».
«Θεωρώ ότι κάθε κοινωνικό φαινόμενο που άπτεται της τέχνης, που είναι έκφραση και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, συγκαταλέγεται στα πιο σύνθετα κοινωνικά φαινόμενα και μπορεί να ιδωθεί από πολλές πλευρές, από πολλές οπτικές γωνίες, ειδικότητες και πάλι να μην εξαντληθεί, γιατί πέρα απ’ αυτές είναι άπιαστο, κυλάει και αλλάζει όπως η ίδια η ζωή, όπως τα βιώματα, που δεν μπορούμε να τα βάλουμε σε καλούπια και να πούμε ότι τα εξηγήσαμε, πήραμε το μήνυμά τους και τελειώσαμε μ’ αυτά», σημειώνει η συγγραφέας Μαρία Κωνσταντινίδου στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της «Κοινωνιολογική Ιστορία του Ρεμπέτικου».
Η συζήτηση μαζί της ξεκινά από τις ακτές της Μικράς Ασίας και φτάνει στο σήμερα και στα ζητήματα των κοινωνικών ανισοτήτων που γίνονται όλο και πιο οδυνηρά, περίπλοκα, βαθαίνοντας όλο και περισσότερο αυτά τα «ρήγματα» στην κοινωνία που μπορεί μια μέρα να μας… καταπιούν:
● Η εθνοκεντρική συμπεριφορά συνίσταται, όπως γράφετε στον πρόλογο του βιβλίου σας «Κοινωνιολογική Ιστορία του Ρεμπέτικου» (εκδόσεις Μπαρμπουνάκη), στο γεγονός ότι οι φόρμες, το περιεχόμενο και γενικότερα οι «αξίες» μιας κουλτούρας λαμβάνονται ως μονάδα μέτρησης και αξιολόγησης της φόρμας, του περιεχομένου και των αξιών της κουλτούρας των άλλων. Ισχύει και σήμερα αυτή η «συμπεριφορά» για τη χώρα μας και πώς κατά τη γνώμη σας διαμορφώνει τις σχέσεις στο εξωτερικό αλλά και εσωτερικό της χώρας;
Η εθνοκεντρική συμπεριφορά μιας χώρας πηγάζει από την εκάστοτε κυβέρνηση, οπότε εδώ ο χρόνος μπορεί να είναι βραχύς ή να καθορίζεται από μακροχρόνιες καθεστωτικές συνθήκες οπότε επηρεάζει πολύ περισσότερα και βεβαίως τη συλλογική συνείδηση και ενίοτε την καταγραφή της Ιστορίας.
Στην ουσία βρισκόμαστε μπροστά σε έναν γρίφο, ο οποίος εξαρτάται και από την παγκόσμια περιρρέουσα ατμόσφαιρα και από το ηθικό περιτύλιγμα μιας ιδεολογίας που πρέπει να καλυφθεί και να «σερβιριστεί» με τρόπο ώστε να αφομοιωθεί, να γίνει αποδεκτή και να αποκτήσει οπαδούς.
Πρέπει να διαβάζει κανείς πίσω από τις λέξεις και πίσω από τα γεγονότα για να καταλάβει έστω κάποια πράγματα και αυτό γίνεται από τη στιγμή που θα εντοπιστεί μια ανισορροπία, ή όπως αλλιώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε ένα γεγονός που προκαλεί πολλά δεινά και επηρεάζει τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων.
● Στις λεγόμενες ανώτερες κοινωνίες, οι διακρίσεις, οι διαχωρισμοί, η διαστρωμάτωση και οι κοινωνικές αντιθέσεις μεταξύ τάξεων ή στρωμάτων -είναι προικισμένα με διαφορετική πολιτικο-οικονομική εξουσία-αντιστοιχούν σε διακρίσεις, διαχωρισμούς και αντιθέσεις κουλτούρας. Κατά τη γνώμη σας μέσα από αυτές τις αντιθέσεις και από την πίεση των λαϊκών στρωμάτων και της μετανάστευσης γεννήθηκε το ρεμπέτικο; Υπάρχει ανάλογο μουσικά και κοινωνικά φαινόμενο σήμερα;
Τα σχήματα, οι «αξίες», το περιεχόμενο, η συλλογική ταυτότητα και ο ψυχισμός μιας ευρείας κοινωνικής ομάδας θεωρούνται ανώτερα ή κατώτερα από τις «αξίες» και το περιεχόμενο μιας άλλης ευρείας κοινωνικής ομάδας. Και τα πράγματα γίνονται χειρότερα όταν συμβαίνουν «α λα καρτ». Οταν δηλαδή καθορίζονται από τα καλά και συμφέροντα, διεθνή και ντόπια, και ακολουθούν το κέρδος. Ετσι προσεγγίζουμε τους λόγους για τους οποίους γιορτάζουμε τις καταστροφές. Για να μας γίνει βίωμα πως έχουμε τελειώσει με την «καθ’ ημάς Ανατολή».
Και φτάνουμε στη «ρετσινιά» του ρεμπέτικου. Πώς να τους τακτοποιήσεις τώρα αυτούς. Πώς να τους υποτιμήσεις. Πώς να κάνεις παραβατικούς τους κοσμοπολίτες νοικοκυραίους. Αρχίζεις και απαγορεύεις. Φτιάχνεις ένα ηθικό περιτύλιγμα που γίνεται «στενός κορσές». Απαγορεύονται τα σμυρναίικα και οι ορχήστρες τους. Μετά ρίχνεις στη φυλακή τους «μοναχικούς και θυμόσοφους τροβαδούρους» του ταμπουρά, που στην πορεία γίνεται συγκερασμένο μπουζούκι.
Επόμενη κίνηση, πλημμυρίζεις με χασίσι τους χώρους όπου κυκλοφορούν, το οποίο ταυτοχρόνως απαγορεύεις. Παγκόσμιες τεχνικές των κρατούντων. Αυτά είναι γνωστά σε όλες τις έρευνες των δυτικών Πανεπιστημίων για την παραβατικότητα η οποία χρειάζεται για να ελέγχεται ο πληθυσμός.
● Υπάρχει και σήμερα έντονος ο διαχωρισμός μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, η λεγόμενη διαστρωμάτωση δηλαδή; Η λεγόμενη «ψαλίδα» μεταξύ πλουσίων και φτωχών που συνεχώς μεγαλώνει είναι κατά τη γνώμη σας παγκόσμιο φαινόμενο και πού μπορεί να οδηγήσει;
Πυροβολώ τα πόδια μου σημαίνει φτωχοποιώ τους πολίτες της χώρας μου αλλά και άλλες χώρες που τυχαίνει να διαφεντεύω. Φαινόμενο παγκόσμιο, που άρχισε σταδιακά με την κυρίαρχη ιδεολογία της συσσώρευσης του πλούτου σε λίγους και τον απόλυτο στόχο του κέρδους. Κορυφώνεται με την παγκοσμιοποίηση ίσως, αλλά είχε αρχίσει πιο πριν με τις offshore, με τον θατσερισμό και τον Ρίγκαν, με την ιδιωτικοποίηση σε γενικές γραμμές.
Ελπίζω να επικρατήσει τελικά ο ορθολογισμός, γιατί αλλιώς πάμε για βαρβαρότητα και καταστροφή των πολιτισμών που είχε αρχίσει ακόμη από τις σταυροφορίες και την αποικιοκρατία.
● Εχετε ασχοληθεί με διάφορες περιόδους και έχετε εκπονήσει πολλές κοινωνιολογικές μελέτες. Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με την κοινωνιολογική ιστορία του ρεμπέτικου και πώς κατά τη γνώμη σας αποτυπώνεται στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα;
Για την επιλογή και τον ενθουσιασμό μου για το θέμα, έφτανε να διαβάσω την αυτοβιογραφία του Βαμβακάρη και να ακούσω τη μουσική και τα τραγούδια. Τα ρεμπέτικα εκφράζουν την επιβίωση και την αντίσταση ενός πολιτισμού που ξεκινάει από την «καθ’ ημάς Ανατολή», κοιτίδα αιώνων της συλλογικής και κυτταρικής μνήμης του λαού μας, που παρ’ όλες τις πιέσεις εξαφάνισης, αποτελούν πλέον στη σημερινή εποχή τη σύγχρονη εθνική μας μουσική και συχνά χαρακτηρίζονται ως το ελληνικό μπλουζ.